ELEŞTİREL DÜŞÜNME

1

BEĞENDİM

ABONE OL

News

ELEŞTİREL DÜŞÜNME

Biz insanları diğer canlılardan ayıran ve üstün kılan yapıtaşlarından bir tanesi düşünmektir. İnsanlar düşündükleriyle ve bu düşündükleri ışığında ürettikleriyle değer kazanır. Bunu Descartes’in “Cogito, ergosum.”, “Düşünüyorum, öyleyse varım.” sözüyle de destekleyebiliriz. İyiyi, kötüyü, doğruyu, yanlışı düşünce süzgecimizden geçirerek anlarız. Bir işe başlayacakken ya da bir karar verecekken düşünce gücümüz hep yanımızdadır. Çünkü düşünmek aslında ruhumuzun beynimizi kontrol etmesiyle ortaya çıkan bir sistemdir.

Düşünemeyen bir varlık etrafındakileri sorgulayamaz, güzelliklerin veya kötülüklerin farkına varamaz, olup biteni algılayamaz, karar verme yetisine sahip olamaz, kendine özgü niteliklerin bile farkına varamaz. Kendimizi bildiğimizden beri düşünce gücümüzle ilerledik, hayatımızı onunla şekillendirdik, ama farkına bile varamadık belki ne kadar mükemmel bir unsur olduğunun.

İşte yaşamımızda ancak bu mükemmel unsura yani düşünce gücümüze yatırım yaparak daha iyiye ulaşabiliriz. Bu yatırımın şüphesiz en güzel kaynakları arasında, düşünmenin de üst süreci olan eleştirel düşünme çıkar karşımıza. Eleştireş düşünme bireyin düşünce yapısındaki boşlukları dolduran, bu yapıyı başarıyla yöneten ve geliştiren, git gide düşünme kalitesini arttıranbir olgudur. Bu süreçte kişi kendisine kendini yönlendirdiği, izlediği yollar ve kendini bulduğu bir düşünme yöntemi geliştirir. Eleştirel düşünme kavramı günlük hayatımızda genellikle ‘eleştiri’ sözcüğü olarak kullanılmaktadır. Daha çok inatlaşma, karşı çıkma, reddetme, kuşkucu olma,başkalarının açığını ortaya çıkarma gibi olumsuz etki yaratan çağrışımlar yaptırmaktadır. İnsanlar tarafından ben senin düşüncene katılmıyorumun ifadesi olarak da algılanabilir. Aslında günlük yaşamımızda yanlış mahiyette kullanıyoruz bu olguyu. Düşünce yapımız daha önyargılı, taraflı, bilgiden uzak ve çarpıtılmış bir hal alıyor bu yüzden. Toplumda daha çekimser kalıyoruz, ileriye adım atmaya korkuyla yaklaşıyoruz. Düşüncelerimizde çekimser kalırken aynı zamanda hayata karşı da çekimser bir tutum sergiliyoruz aslında. Kendine güveni olmayan bireyler yetiştiriyoruz. Bunların önüne geçmek adına öncelikle eleştirel düşünmenin gerçek anlam ve özelliklerini bilmemiz gerekiyor.

Eleştirel düşünmeyi bir konuyu birden çok yönüyle ele alıp irdelemeye çalışma biçimi olarak tanımlayabiliriz. Eleştirel düşünme aslında düşünme üzerine de düşünmemizi sağlayan bir üst düşünce sistemidir. Eleştirel düşünme akıl yürütme, analiz yapma ve değerlendirme yapma gibifaaliyetleri daha etkin bir şekilde kullanmamızı sağlar.

Eleştirel Düşünmede Benmerkezci Yapı

Eleştirel düşünmede benmerkezci yapı ortadan kalkar. Bu benmerkezci düşünme problemi insanların doğal olarak başkalarının içinde bulunduğu duruma, ihtiyaçlara haklara tanıklık edemeyişlerinden kaynaklanır. Eleştirel düşünme sistemi, benmerkezci yapının kaldırılmasında etkili bir çözüm olacaktır. Araştırma, inceleme, sorgulama becerileri ile düşünce yapısında değişim öeydana gelecektir. Bununla paralel olarak eleştirel düşünme empati gücünü de kuvvetlendirici niteliktedir. Olaylara objektif bakma imkanı sunacaktır.

Eleştirel düşünmede negatif bir düşünce yapısı hakim değildir. Tam aksine yararcı bir tutum sergiler. Bunların yanında elbette ki gerçeklikten uzaklaşamaz. Eleştirel düşünmenin çok yönlü olduğu da aşikardır. Düşünme sürecinde tek açıdan yaklaşılamaz. Farklı bakış açılarıyla bir çok kapı açılır. O yüzdendir ki eleştirel düşünme genel olarak tek bir çözümden daha fazlasını koyar önümüze.

Farklı pencerelerden bakmak bir çok yolun kapılarını aralar bizlere. Ancak her yolun doğruluğu veya yararlılığı aynı değildir. Bizim yapabileceğimiz en güzel şey ise tüm yolları deneyerek en doğrusuna ulaşmaktır. Bununla bağlantılı olarak karşımıza ısrarcılık ve kararlılık kavramları da çıkıyor. Bu süreçte sonuca ulaşmak için denenen tüm yollarda ısrarımızı ve kararlılığımızı kaybetmemek önemli bir unsur olacaktır.

Eleştirel düşünmede sabit bir çizgiden bahsedemeyiz, çünkü eleştirel düşünme önceden tasarlanmış bir şey değildir. Bunun tam aksine yaratıcı düşünmeyi hedef alan bir sistemdir. Bu yaratıcılığının pekişmesinde olaylara kuşkucu yaklaşmasının da etkisi vardır. Bir şeyleri sorgulamayan insan yenilgiyi kabullenmiş insandır. Yeni bir şeyler üretme ve geliştirme ihtiyacı duymaz. Eleştirel düşünmede ise çözümsel odaklı düşünme hakimdir ve çözümlere ulaşırken deneysel yaklaşımlar sergilenir. Eleştirel düşünmede mantık ön plandadır. Herkes tarafından bilinen ve kabul edilirliği sağlamlaşmış bir şekilde, nesnellik çerçevesinde hareket edilmelidir. Ancak bunların yanında tabi ki yorum ve değerlendirmelere de ihtiyacı vardır.

Eleştirel düşünmenin bilgiyi etkili bir şekilde kazanma, değerlendirme ve kullanma yeteneklerine ve eğilimlerine dayandığını belirten Demirel (1999), eleştirel düşünmenin beş temel boyutunun bulunduğunu ve bunların “tutarlılık, birleştirme, uygulanabilme, yeterlilik ve iletişim kurabilme” olduğunu belirtmektedir.

Eleştirel düşünmenin özelliklerini de şu şekilde sıralayabiliriz;

• İlgililik

• Açıklık ve anlaşılabilirlik

• Dengelilik (genişlik ve derinlik)

• Mantıklılık

• Doğruluk

• Adillik

İyi bir eleştirel düşünür, tez ya da sorunun açık ifadesini arama, nedenler arama, iyi bilgilendirilmeye çalışma, güvenilir kaynakları kullanma ve kullanılan kaynakları belirtme, durumu bütünüyle göz önüne alma, ana noktaya bağlı kalmaya çalışma, asıl ya da temel sorunu akılda tutma, seçenekler arama, açık fikirli olma, başkalarının görüşlerini dikkate alma gibi eğilimler sergiler. Plan kurma, olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurma, sınıflama, eleştirme, çözümleme, bağlantılandırma, hipotez oluşturma, veri ve bilgi toplama gibi becerilere sahiptir.

Aynı toplumun birer ferdi olarak hepimizin üzerine düşen düşünce yapımızdaki eksiklikleri gidererek daha sağlam gelecekler kurmak adına eleştirel düşünme kavramını hayatımızda uygulamaya koymaktır. Daha güzel yaşanır bir çevreye ulaşmak ve anlayışlı bireylere dönüşmek için bize kaynaklık edecek olan bu düşünce sistemi bizlere iyi bir yol göstericisi olacaktır.